سکانداران سازمان انرژی اتمی از ابتدا تاکنون

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، بیش از چهار دهه از عمر سازمان انرژی اتمی می گذرد؛ سازمانی که از سال های آخر حکومت پهلوی کلید خورد و در جمهوری اسلامی به شکوفایی و بالندگی رسید. در این میان اما افرادی با گرایشات سیاسی مختلف، بر کرسی ریاست سازمان مذکور تکیه زده اند که در این نوشتار به شرحی از بیوگرافی و عملکرد هر یک از آنان اشاره می شود.

** اکبر اعتماد (۱۳۵۳–۱۳۵۷)
اعتماد، بنیانگذار و نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران است که به «پدر فناوری هسته ای ایران» شهرت یافته ‌است. او سال ۱۳۰۹ در همدان به دنیا آمد. برای ادامه تحصیل به سوئیس رفت و در سال ۱۳۴۲ از دانشگاه لوزان سوئیس فارغ ‌التحصیل شد. در سال ۱۳۴۴ به ایران بازگشت و توسط «صفی اصفیا» رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه، به عنوان مشاور فنی طرح پژوهش‌ های رآکتور اتمی استخدام شد. سال بعد، دفتر انرژی اتمی سازمان برنامه و بودجه را بنا گذاشت و خود به مدیریت آن منصوب شد و تا سال ۱۳۴۶ دراین مسوولیت باقی ‌ماند. در سال ۱۳۴۷ به سمت اولین رئیس مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ ریزی علمی و آموزشی که بدیل ایرانی مرکز ملی پژوهش‌ های علمی (CNRS) در فرانسه بود، منصوب شد. در سال ۱۳۵۳ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت و این سازمان را بنیان نهاد.
اعتماد تا سال ۱۳۵۷ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست داشت. از او هم چنین مؤسس و اولین رئیس دانشگاه بوعلی سینا همدان یاد می شود.
علاوه بر تاسیس سازمان انرژی اتمی ایران، کلید خوردن نیروگاه هسته ای بوشهر به عنوان نخستین نیروگاه هسته ای در این دوره اتفاق افتاد. ساخت این نیروگاه در سال ۱۳۵۴ توسط شرکت‌های آلمانی آغاز شد و قرار بر این بود که تا پایان ۱۳۶۴ این نیروگاه به بهره‌ برداری برسد. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ساخت آن به طور کامل متوقف شد. بالاخره در سال ۱۳۷۴ قراردادی میان ایران و روسیه برای تکمیل آن به امضاء رسید. تکمیل نیروگاه تا شهریور ۱۳۹۰ طول کشید.
اعتماد در کتاب خاطرات خود آورده است که دشوارترین مسئولیت وی، تأمین سوخت نیروگاه‌های اتمی بود. بعد از بحران نفت در سال‌های نخست دهه ۱۹۷۰، بسیاری از کشورهای صنعتی به انرژی اتمی هجوم بردند. در آن زمان نه تنها تولید اورانیوم کافی به نظر نمی ‌رسید بلکه گنجایش کارخانه ‌های غنی‌ سازی اورانیوم هم محدود بود و تنها آمریکا و تا حدی هم شوروی، خدمات غنی کردن اورانیوم را می ‌فروختند. از شروع برنامه اتمی ایران، مساله تأمین خدمات غنی‌سازی تبدیل به مشکل بزرگی شده بود.

** فریدون سحابی (۱۳۵۸–۱۳۶۰)
فریدون سحابی متولد۱۳۱۶، اولین رئیس سازمان انرژی اتمی بعد از انقلاب بود. او سومین فرزند «یدالله سحابی» از بنیانگذاران نهضت آزادی و برادر «عزت ‌الله سحابی» رئیس شورای ملی مذهبی است. سحابی دارای مدرک دکترا در رشته زمین ‌شناسی و اکتشاف نفت از دانشگاه لندن است. او بعد از پایان تحصیلات به ایران آمد و به عضویت هیئت علمی دانشگاه تهران انتخاب شد. وی در سال ۱۳۵۸ در کنگره نهضت آزادی به عضویت در شورای مرکزی انتخاب شد. او در آستانه پیروزی انقلاب عضو کمیته استقبال از امام خمینی (ره) بود و پس از انقلاب ۱۳۵۷ به سمت معاون وزیر نیرو در امور انرژی و سرپرستی سازمان انرژی اتمی ایران در دولت موقت انتخاب شد. ریاست او بر سازمان انرژی اتمی تا سال ۱۳۶۰ ادامه داشت اما تا سال ۶۵ در سمت معاون وزیر نیرو حضور داشت. او بود که بیانیه پیروزی انقلاب را در۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در رادیو خواند.
سحابی اردیبهشت ماه ۱۳۹۰ در مصاحبه ای دلایل موافقت با سرپرستی خود بر سازمان انرژی اتمی را چنین ذکر می کند: درست است که بخشی از این وضعیت فرع وضعیت کلی مملکت در شرایط تغییر و تحولات انقلاب بود اما بخش مهم آن مربوط به غیبت و عدم حضور رئیس وقت سازمان انرژی اتمی در محل کارش بود؛ رئیسی که بیش از یک ماه بود مسئولیت را‌‌ رها کرده و به خارج از کشور رفته بود. معاونین او هم یا اعتقاد به کار و همراهی نداشتند یا برخی از آن‌ها هم به تبعیت از رئیس به خارج از کشور رفته بودند… سامان دادن به این وضع برای وزارت نیرو از فوریت‌های مهم در آغاز کار دولت موقت بود و به این ترتیب بود که مسئولیت سرپرستی سازمان در لوای معاونت انرژی وزارت نیرو به من سپرده شد.
وی درباره برخی از مسائل و مشکلات دوره خود در سال های اول انقلاب اظهار کرد: کلیه قراردادهایی که ایران از طریق سازمان انرژی اتمی با طرف‌های خارجی منعقد کرده بود، بعد از انقلاب با تغییرات بنیادین در سیستم حکومتی و سیاست بین‌المللی ایران توسط طرف ‌های خارجی لغو گردید و در زمان مدیریت اینجانب هیچ قراردادی از طرف سازمان انرژی اتمی ایران فسخ نگردید.

** رضا امراللهی (۱۳۶۰–۱۳۷۶)
امراللهی متولد ۱۳۲۵ در یزد، کارشناسی فیزیک را از دانشگاه ملی ایران، کارشناسی ارشد مهندسی برق را از دانشگاه لامار آمریکا، مدرک دوره مهندسی هسته ای از مرکز تحقیقات هسته ای مل در بلژیک و دکترای فیزیک پلاسما را از دانشگاه پاریس دریافت نمود. وی پس از سال ۱۳۵۹ مسئولیت‌های متعددی درسازمان انرژی اتمی ایران پذیرفت و نیز در دانشگاه صنعتی امیرکبیر و خواجه نصیرالدین طوسی به تدریس پرداخت. او دورهٔ دکترا را در دانشکده مهندسی هسته ای و فیزیک دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران راه‌ اندازی کرد. او به همراه برخی از مسئولین رشتهٔ مهندسی انرژی را در مقطع کارشناسی در وزارت علوم تصویب کرد. این رشته از سال ۱۳۹۴ اولین ورودی‌ ها را در دانشگاه صنعتی امیرکبیر پذیرفت. امراللهی همچنین برای مدتی قایم مقام وزیر نیرو بود.
یکی از مهمترین مشکلات این دوره توافقاتی بود که در فضای بعد از انقلاب از سوی کشورهای مقابل فسخ شده و نیزوگاه هسته ای بوشهر به حال خود رها شده بود. رضا امراللهی اردیبهشت ۹۵ در جریان مصاحبه ای با شرح این مشکلات پرداخت و اظهار کرد: بعد از انقلاب چند سالی فضای کشور تغییر کرد و طبیعتا مسائل دیگری در اولویت قرار گرفته بود. قراردادهای فراوانی هم با کشورهای مختلف داشتیم که لغو شده بودند. در مورد نیروگاه بوشهر تخمین هزینه ای که برایش شده بود، ۵ میلیارد دلار بود و ما ۴ میلیارد آن را پرداخت کرده بودیم ولی به دلیل اوضاع پس از انقلاب، غربی ها ادامه کار را رها کرده بودند. در نتیجه ما شروع به مذاکره با دیگر کشورها کردیم. آلمان و فرانسه همان ابتدا گفتند که حاضر نیستند با ما همکاری کنند، اسپانیا در ابتدا اعلام آمادگی کرد ولی آنها هم با فشار آمریکا منصرف شدند و در نهایت مجبور شدیم کار را با روس ها به انجام برسانیم.

** غلام‌ رضا آقازاده (۱۳۷۶–۱۳۸۸)
غلامرضا آقازاده متولد ۱۳۲۷وزیر نفت ایران از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۶ در دولت دوم موسوی و دولت های هاشمی و از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۸ در دولت های خاتمی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و معاون رئیس‌جمهور ایران بود. وی در تیر ۱۳۸۸ از این مقام استعفا داد. او تا دوره ششم به‌عنوان یکی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام فعالیت می‌ کرد.
آقازاده در سال ۱۳۴۹ لیسانس ریاضی و در سال ۱۳۵۴لیسانس مهندسی کامپیوتر از دانشگاه تهران اخذ نمود. وی یکی از اعضای فعال حزب جمهوری اسلامی بود. او در سال ۱۳۵۸ مدیر داخلی روزنامه جمهوری اسلامی شد. در سال ۱۳۵۹ آقازاده معاون وزیر امور خارجه در امور اقتصادی و سرمایه‌گذاری شد. هنگامی که میرحسین موسوی به مقام نخست وزیری رسید، آقازاده معاونت اجرایی نخست وزیر را بر عهده گرفت. نکته جالب این است که آقازاده از معدود مدیران دولت سید محمد خاتمی بود که در دولت احمدی نژاد هم به کار خود ادامه داد.
در این دوره بود که برنامه هسته ای ایران به مرکز توجهات بین المللی تبدیل شد و با ادعاهایی که منافقین با همکاری موساد در سال ۱۳۸۱ مطرح کردند، این مساله در شورای حکام مطرح و ناگزیر برای دو سال فعالیت های هسته ای کشورمان به حالت تعلیق در آمد. پس از آن که ایران تصمیم گرفت به تعلیق دو ساله فعالیت‌های هسته ای پایان دهد، شورای حکام آژانس بین‌ المللی انرژی اتمی ۱۵ بهمن ماه ۱۳۸۴ به ایران اخطار داد چنانچه غنی سازی اورانیوم را تعلیق نکند، موضوع را به شورای امنیت گزارش خواهد داد. پس از آن در ۱۸ اسفند ۱۳۸۴ پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع داد و از سال ۱۳۸۵ به بعد ۶ قطعنامه علیه ایران صادر شد که اولین قطعنامه جنبه غیر اجباری و غیر لازم الاجرا داشت و ۵ قطعنامه بعدی تحریم‌ هایی را علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال کرد.

** علی ‌اکبر صالحی بار نخست (۱۳۸۸–۱۳۸۹)
صالحی متولد۴ فروردین ۱۳۲۸، معاون رئیس جمهور و رئیس فعلی سازمان انرژی اتمی ایران است. صالحی پیشتر از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۸۹ نیز همین سمت را برعهده داشت. صالحی تحصیلات خود را در دانشگاه آمریکایی بیروت و مؤسسه فناوری ماساچوست در رشته‌ های فیزیک و مهندسی هسته ای انجام داده است. او استاد مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف است و دو دوره رئیس این دانشگاه بوده‌. وی مدتی معاون آموزشی وزیر وقت علوم (دکتر ایرج فاضل) شد. امّا پس از مدتی استعفاء کرد و به بخش مهندسی هسته ای دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف بازگشت.
صالحی در سال ۱۳۶۷ به عنوان اولین رئیس دانشگاه بین‌المللی اسلامی امام خمینی قزوین انتخاب شد. اما به دلیل بیماری رئیس وقت دانشگاه صنعتی شریف نتوانست در این سمت بماند و مجدداً به ریاست دانشگاه صنعتی شریف منصوب شد. وی بین سال های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۴ و ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ ریاست دانشگاه صنعتی شریف را بر عهده داشت. او پس از دو دور ریاست بر این دانشگاه، به عنوان نمایندهٔ ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتخاب شد که تا سال ۱۳۸۲ در این سمت مشغول کار بود. صالحی مسلط به زبان های انگلیسی، عربی و اسپانیولی است و با زبانهای ترکی، فرانسوی و آلمانی آشنایی دارد.
پروژه غنی سازی ۲۰ درصدی سوخت هسته ای و تبدیل آن به صفحات سوخت برای بکارگیری در راکتور تحقیقاتی تهران که از افتخار آمیزترین پروژه‌های علمی تحقیقاتی دانشمندان هسته ای ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی شمرده می‌شود، بنا به پیشنهاد دکتر صالحی آغاز و تحت راهنمایی های وی با موفقیت به انجام رسید.
صالحی در ۱۹۹۸ میلادی به عنوان نمایندهٔ دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منصوب شد و به مدت پنج سال تا دسامبر ۲۰۰۳ (دی ۱۳۸۲) در این سمت فعالیت کرد. او در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۳، از سوی ایران پروتکل الحاقی ‘ان.پی. تی’ را امضاء کرد.
صالحی در سال ۱۳۸۳ و همزمان با آغاز مذاکرات ایران به رهبری حجت الاسلام «حسن روحانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی وقت و سه کشور اروپایی در رابطه با برنامه هسته ای ایران، از سوی «کمال خرازی» وزیر امور خارجه دولت هشتم به عنوان مشاور وزیر در مسائل بین ‌الملل منصوب شد و در برخی جلسات مذاکرات هسته ای حضور داشت. پس از اعلام استعفای آقازاده از ریاست سازمان انرژی اتمی ایران در تیرماه ۱۳۸۸، «محمود احمدی ‌نژاد» رئیس جمهور وقت ایران، صالحی را به عنوان جانشین آقازاده منصوب کرد. پس از برکناری «منوچهر متکی» وزیر امور خارجه که در سفر دیپلماتیک به سر می‌ برد در آذرماه ۱۳۸۹، صالحی با حفظ سمت ریاست سازمان انرژی اتمی به عنوان سرپرست وزارت امور خارجه ایران منصوب شد. او در سوم بهمن ۱۳۸۹، به عنوان وزیر پیشنهادی امور خارجه به مجلس شورای اسلامی معرفی شد و در دهم بهمن از مجلس رای اعتماد گرفت و رسماً وزیر امور خارجه شد.

** محمد احمدیان (۱۳۸۹)
محمد احمدیان، متولد سال ۱۳۳۵ در سال ۱۳۸۹ به عنوان سرپرست سازمان انرژی اتمی ایفای نقش کرد. وی که در آن سال معاون سازمان انرژی اتمی ایران و رییس شرکت تولید و توسعه انرژی اتمی بود، سابقه معاونت امور برق وزارت نیرو در دولت خاتمی و احمدی نژاد را نیز در کارنامه خود داشت. احمدیان مدرک دکترای مهندسی برق خود را از دانشگاه یومیست منچستر انگلستان دریافت کرده و از سال ۱۳۷۱ با عضویت در هیئت علمی دانشکده برق دانشگاه صنعت آب و برق به تدریس مشغول است. همچنین وی از سال ۱۳۷۰ به مدت ۶ سال ریاست دانشگاه صنعت آب و برق را بر عهده داشت. احمدیان در مقاطعی معاونت نیروی انسانی و آموزشی (۱۳۷۶)، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت (۱۳۷۷-۱۳۸۰) و همچنین معاونت امور برق (۱۳۸۰-۱۳۸۵)، معاون امور برق و انرژی (۱۳۸۵- ۱۳۸۷) وزارت نیرو و مشاور وزیر نیرو در امور ایثارگران را بر عهده داشته‌ است.
در این دوره همانند دوره قبل، فشارهای بین المللی بر ایران به منظور حذف تاسیسات و مراکز هسته ای کشورمان بالا گرفته بود. شدیدترین قطعنامه شورای امنیت با شماره ۱۹۲۹ که افزون بر فعالیت های هسته ای، مسائل نظامی ایران را هدف قرار می داد، در این سال صادر شد. بر اساس این قطعنامه ایران نمی بایست از هیچ فعالیت تجاری مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم و دیگر مواد هسته‌ ای یا فناوری دیگر کشورها بهره‌ مند شود و تمامی کشورها باید از انتقال هر گونه تانک، خودروهای زرهی، هواپیماهای جنگی، هلیکوپترهای تهاجمی، توپخانه کالیبر بالا، کشتی‌ های نظامی، موشک و سیستم‌ ها و قطعات مرتبط با آن‌ها به ایران خودداری می کردند.

** فریدون عباسی (۱۳۸۹–۱۳۹۲)
عباسی دوانی متولد ۱۳۳۷کازرون، روز دهم اردیبهشت ۱۳۸۶ توسط احمدی ‌نژاد، رئیس جمهوری وقت به علت خدمات علمی به کشور به عنوان استاد نمونه کشوری انتخاب شد. محمود احمدی ‌نژاد در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۸۹ او را به عنوان معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان انرژی اتمی منصوب کرد. او تا مرداد ۱۳۹۲ این سمت را بر عهده داشت و سپس علی‌اکبر صالحی پس از ترک وزارت خارجه دوباره جایگزین او شد.
در این دوره بود که دفتر مطبوعاتی شرکت «اتم انرگو پرویکت» موسسه وابسته به شرکت «اتم استروی اکسپورت» از شهر نیژنی نووگورود روسیه برای نخستین بار اعلام کرد که واحد اول نیروگاه اتمی بوشهر به طور کامل و با صددرصد ظرفیت خود راه‌ اندازی شد.
همان طور که پیشتر اشاره شد، ساخت نیروگاه اتمی بوشهر در دوره پهلوی توسط شرکت آلمانی زیمنس آغاز شده بود، پس از وقوع انقلاب اسلامی نیمه تمام رها شد. بنابراین بعد از انقلاب قرارداد تکمیل ساخت واحد اول نیروگاه اتمی بوشهر توسط روسیه امضا شد؛ توافقی که بر مبنای آن روسیه همچنین موظف شد که یک رآکتور آبی-آبی WWER-1000 برای ایران بسازد و سوخت هسته ای آن را به ایران عرضه کند و متخصصان ایرانی را آموزش دهد. حجم کل قرارداد حدود یک میلیارد دلار ارزیابی می ‌شد که از این میان قیمت راکتور حدود ۸۵۰ میلیون دلار بود.

** صالحی بار دوم (مرداد ۱۳۹۲ تاکنون)
با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید در سال ۱۳۹۲، تلاش ها برای بهبود روابط با جهان در پرتو حل وفصل مسالمت آمیز برنامه هسته ای قوت گرفت. در این راستا روحانی ۲۵ مردادماه همان سال صالحی را به عنوان معاون رئیس جمهوری و ریاست سازمان انرژی اتمی ایران برگزید. پس از تعیین «محمد جواد ظریف» به عنوان وزیر امورخارجه و رئیس تیم مذاکره کننده هسته ای ایران با گروه ۱+۵، صالحی نیز به عنوان کارشناس فنی تیم مذاکره کننده، در جریان مذاکرات هسته ای حضور داشت؛ مذاکراتی که پس از ۲۲ ماه گفت وگوهای فشرده و نفس گیر سرانجام تیرماه ۱۳۹۴ به توافق هسته ای انجامید.
نقش صالحی و دیگر اعضای فنی در شکل گیری و پیشبرد توافق همواره برجسته بوده است چرا که سال ها به رایزنی از ریزترین مسائل فنی و کارشناسی گرفته تا مسائلی همچون بازسازی راکتور آب سنگین، تعیین تکلیف سانتریفیوژهای نسل های مختلف، مبادلات هسته ای و … پرداختند.
در فضای پسابرجام هم با نظارت ها و مکانیسم های کنترلی سازمان انرژی اتمی ایران، گزارشات یازده گانه «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی همواره از گام های صحیح و روبه جلوی تهران در اجرای توافق هسته ای حکایت می کند.
در این میان نقش تعیین کننده و اثرگذار «بهروز کمالوندی» معاونت روابط راهبردی و امور مجلس سازمان انرژی اتمی و سخنگوی سازمان مذکور و همچنین «رضا نجفی» نماینده ایران در آژانس بین ‌المللی انرژی اتمی را نباید نادیده انگاشت که گام به گام با صالحی و در راستای سیاست های راهبردی ایران، به تنویر افکار عمومی داخلی و خارجی اهتمام ورزیده اند.
پیش از نجفی، هفت نفر دیگر در سمت نمایندگی ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایفای نقش کرده اند که عبارتند از: «علی‌اصغر سلطانیه» (۱۳۶۱–۱۳۶۶)، «سید خلیل موسوی بیوکی» (۱۳۶۶–۱۳۷۱)، «محمدصادق آیت‌ اللهی» (۱۳۷۱–۱۳۷۷)، صالحی (۱۳۷۷–۱۳۸۲)، «پیروز حسینی» (۱۳۸۲–۱۳۸۴)، «محمدمهدی آخوندزاده بستی» (۱۳۸۴–۱۳۸۵) و سلطانیه (بار دوم) (۱۳۸۵–۱۳۹۲).
پژوهش**۹۲۴۲**۱۵۵۲

انتهای پیام /*

سیاسی

سازمان انرژی اتمی

آژانس بین المللی انرژی اتمی

برجام