ظریف و پیچ و خم های برجام

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ حسن روحانی رییس جمهوری با انتخاب محمد جواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه دولت یازدهم رویکرد و تحول جدیدی در وزارت خارجه ایجاد کرد. ظریف در ۱۴ مرداد ۱۳۹۲ خورشید جزو نخستین وزرای پیشنهادی کابینه یازدهم بود که برای نطق دفاعیه پشت تریبون بهارستان قرار گرفت و با ۲۳۲ رای، به عنوان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی از نمایندگان ملت رای اعتماد گرفت. وی به واسطه نقش آفرینی در انعقاد توافق هسته‌ای با ۶ قدرت جهانی، موفق‌ترین مرد کابینه نخست روحانی شناخته می شود. ظریف در سال های اخیر دوره های پر تلاطمی را گذرانده است و وزارتخانه متبوع خود را که به عنوان خبرسازترین دستگاه اجرایی کشور به شمار می رود، به خوبی هدایت کرد. حسن روحانی رییس ‌جمهوری بارها در محافل مختلف از وی به عنوان «برند» در دنیا نام برده است.

محمدجواد ظریف یکبار دیگر به عنوان نامزد نهایی تصدی پست وزیر امور خارجه، جهت معرفی به مجلس شورای اسلامی انتخاب شد. وی را باید وزیر سیاستمدار مقتدر دولت دوازدهم دانست؛ وزیری که با ۲۳۶ رای موافق و ۲۶ رای مخالف و ۲۶ رای ممتنع توانست رای اعتماد بگیرد.

‌ایران همواره در مورد فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای خود با چالش‌های فراوانی با برخی از قدرت‌های بزرگ جهان روبرو بوده است. این امر موجب شد تا در سالیان متمادی به نوعی در مقابل آژانس، اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن، ایالات متحده آمریکا و به خصوص سازمان ملل متحد قرار گیرد و شورای امنیت سازمان ملل هفت قطعنامه علیه برنامه هسته‌ای ایران صادر کرد و تحریم‌های گسترده و همه جانبه‌ای علیه ایران برقرار شد.

خارج کردن پرونده ایران از شورای امنیت سازمان ملل و لغو تمامی تحریم‌های صورت گرفته علیه ایران در پرونده اتمی به وسیله اتحادیه اروپا و آمریکا از ابتدا به عنوان ۲ دستور کار دولت اعلام شد. ایران و ۱+۵ در ماه‌های آغازین به کار دور فشرده‌ای از مذاکرات را دنبال کردند و در نهایت پس از روزها مذاکره، دستیابی به توافق موقت ژنو را در سوم آذر ۱۳۹۲ خورشیدی با حضور وزرای خارجه گروه ۱+۵ و مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو اعلام کردند. برپایه این توافق مقرر شد گفت‌وگوها تا رسیدن به توافقی جامع ادامه یابد. خبر این توافق از چنان بازتابی در رسانه های دنیا برخوردار شد که از آن به عنوان «توافق تاریخی» نام بردند.

** موفقیت در دستیابی به برجام
سرانجام پس از ۲۲ ماه، محمدجواد ظریف و تیم مذاکره کننده در۲۳ تیر ۱۳۹۴ خورشیدی در وین اتریش به یک توافق جامع و نهایی با گروه ۱+۵، بر سر آینده برنامه هسته ای ایران دست یافتند. موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و ظریف وزیر امور خارجه ایران در نشست رسمی در مقابل رسانه ها در وین با خواندن بیانیه ای به زبان انگلیسی و فارسی اعلام کردند که توافق نهایی در برنامه هسته ای ایران به دست آمده است. بعد از نهایی شدن این توافق مجلس شورای اسلامی سه ماه فرصت داشت تا آن را تصویب کند. در این سه ماه، مباحث زیادی در کمیسیون ویژه برجام در مجلس شکل گرفت که تیم هسته ای نیز تلاش زیادی کردند تا نمایندگان مجلس را برای تصویب آن متقاعد کنند. بدین ترتیب بخش زیادی از توان وزارت امور خارجه در این سه ماه به بررسی ابعاد مختلف برجام در کمیسیون ویژه مجلس، سایر مجامع کارشناسی و رسانه ها گذشت.

پس از پذیرش و اجرای برجام از سوی ایران، روز اجرا فرا رسید و دولت منتظر اقدام طرف مقابل در راستای اجرای تعهداتش بود. اهم اقدامات انجام شده پس از اجرای برجام بدین شرح است: پس از گذشت ۶ ماه از اجرایی شدن برجام میزان تولید در حدود یک میلیون بشکه افزایش یافت، ایران در این افزایش تولید از توان شرکت های خارجی استفاده نکرد و با تکیه به توانایی های داخل خود به این میزان از تولید دست یافت. همچنین تحریم های مربوط به حمل و نقل نفت خام و محدودیت خرید نفت ایران نیز برداشته شد. پس از برجام، رفت و آمدهای فراوانی میان ایران و کشورهای اروپایی در سطوح وزیر و رییس جمهور صورت گرفت و این رفت و آمدها به امضای چندین تفاهم نامه منجر شد. خارج کردن پرونده ایران از شورای امنیت سازمان ملل و لغو تمامی تحریم‌های صورت گرفته علیه ایران در پرونده اتمی به وسیله اتحادیه اروپا و آمریکا از ابتدا به عنوان ۲ دستور کار دولت اعلام شد. ایران و ۱+۵ در ماه‌های آغازین به کار دور فشرده‌ای از مذاکرات را دنبال کردند و در نهایت پس از روزها مذاکره، دستیابی به توافق موقت ژنو را در سوم آذر ۱۳۹۲ خورشیدی با حضور وزرای خارجه گروه ۱+۵ و مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو اعلام کردند. برپایه این توافق مقرر شد گفت‌وگوها تا رسیدن به توافقی جامع ادامه یابد. خبر این توافق از چنان بازتابی در رسانه های دنیا برخوردار شد که از آن به عنوان «توافق تاریخی» نام بردند.

**برنامه های ظریف در دولت دوازدهم
ظریف با کارنامه درخشان در دولت یازدهم برنامه های خود را دولت جدید روحانی با رویکردی تازه آغاز کرد. آن گونه که در برنامه های وی آمده، سیاست خارجی کشور در دولت دوازدهم «۲ابر اولویت» دارد. اولویت نخست حل و فصل مشکلات منطقه ای و تقویت روابط و سطح همکاری ها با کشورهای همسایه و اولویت دوم هم هر چه فعال تر کردن «دیپلماسی اقتصادی» به طوری که بتواند سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی که مورد تاکید مکرر مقام معظم رهبری هم قرار دارد را در روابط خارجی ایران با دیگر کشورها جاری و ساری سازد و از این طریق منافع ملی کشور تامین شود. ظریف در برنامه های ارائه شده دو اولویت را ذکر شده را لازم و ملزوم و مرتبط با یکدیگر دانسته و علت آن را هم این گونه تفسیر می‌کند که با حل و فصل مشکلات منطقه ای و تقویت روابط با همسایگان بستر مناسبی جهت پیشبرد دیپلماسی فعال اقتصادی بوجود می آید.

-عملکرد یکساله وزارت امور خارجه
** گفتمان اعتدال
محمد جواد ظریف برای دولت دوازدهم «گفتمان اعتدال» را به عنوان اساس عمل وزارت خانه خود در سیاست خارجی قرار داد و بر مبنای حرکت واقع بینانه، خودباورانه، متوازن وهوشمندانه از «تقابل» به «گفتگو»، «تعامل سازنده و تفاهم»، بر اساس اصول «عزت، حکمت و مصلحت» طراحی کرد.

** ساختاری تازه در وزارت امور خارجه
بر پایه آنچه محمد جواد ظریف در برنامه خود اعلام کرد، مجموعه وزارت امور خارجه که تا پیش از این با ۶ معاون وزیر اداره می شد، در ساختار جدید تنها دو معاونت اقتصادی و سیاسی دارد و دیپلماسی اقتصادی از اهداف اصلی وزارتخانه در ساختار جدید خواهد بود. محمد جواد ظریف خود درباره این تغییر ساختار می گوید: «یکی از دستاوردهای این تغییر ساختار کم شدن لایه‌های مدیریتی و کارشناس‌محورتر شدن وزارت خارجه است. با کاهش لایه‌های مدیریتی این زمینه فراهم می‌شود که کارشناسان نتایج کارهای خود را بیشتر ببینند. »

** گزارش اولین سفر منطقه‌ای ظریف در دولت دوازدهم
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور طبق قولی که در ابتدای روی کار آمدن دولت دوازدهم داده بود، نخستین سفر دیپلماتیک منطقه‌ای خود را از کشورهای عمان و قطر آغاز کرد. وزیر امورخارجه درباره این دیدار به خبرنگاران گفت: مواضع عمان تا کنون درباره ضرورت رعایت برجام و همه‌پرسی در کردستان عراق با ایران مشابه بوده و این مواضع را هم رسما اعلام کرده است. دیدار با پادشاه عمان برنامه بعدی رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان بود، دیداری که انتشار تصاویر و حاشیه آن بر متن غلبه پیدا کرد. چند ماهی می‌شود که خبر بیماری سلطان قابوس در رسانه‌ها منتشر شده و گویا این مسئله موجی از نگرانی را در میان عمانی‌ها ایجاد کرده است.

** دستاورد سفر یک روزه ظریف به سوچی
محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران، میهمان ولادیمر پوتین در شهر سوچی بود تا در مورد مسائل دوجانبه و منطقه با هم گفت وگو و تبادل نظر کنند. ملاقاتی در مورد همه آنچه بین دو کشور وجود داشت؛ از همکاری های اقتصادی و همراهی های سیاسی. محمد جواد ظریف در اینباره می گوید: ملاقات محتوایی خوبی با آقای پوتین داشتیم. در مورد گسترش روابط؛ از حوزه نظامی تا هسته ای، حمل ونقل و انرژی. پوتین مانند مقامات ایران علاقه مند به گسترش روابط هستند. پوتین دستورات ویژه را دادند. در تهران با مقامات بالا آنها را پیگیری می کنیم. ملاقات طرف های روس و ایرانی با محورهای مفصل همکاری، سوریه و برجام به پایان رسید.

** نشست وزیران امور خارجه اتحادیه آسه‌آن (ASEAN)
اجماع در کشورهای جنوب شرق آسیا در پذیرش ایران به عنوان عضو پیمان مودت ( TAC ) با اتحادیه آ.سه.آن، حاکی از اهمیت روابط و تعامل با ایران به عنوان یک قدرت مهم و تاثیرگذار در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی توسط تمام اعضای این اتحادیه است. سند الحاق جمهوری اسلامی ایران به پیمان مودت و همکاری اتحادیه آسه‌آن (TAC) در جریان برگزاری پنجاه و یکمین نشست وزیران امور خارجه این اتحادیه در سنگاپور با حضور محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان به امضا رسید.

** گسترش تعاملات بانکی و مالی و رفع برخی از محدودیت‌های موجود
محمد جواد ظریف در این سفر پنج روزه به اروپا ، با تعداد از مقامات ارشد سیاسی و اقتصادی این سه (بلغارستان، صربستان و کرواسی» کشور گفت‌وگو کرد که رفع هر چه زودتر برخی مشکلات بانکی میان دو کشور و تسهیل شدن روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه از جمله برنامه های این دیدار بود.

** امیدهای حداقلی برای حضور زنان
بعد از اینکه مدیران جدید وزارت خارجه معرفی شدند امیدهای حداقلی که برای حضور زنان در رده‌های ارشد تصمیم‌گیری وزارت خارجه وجود داشت، ناکام ماند، چنان که درهمین ارتباط فاطمه حسینی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در جریان حضور ظریف در جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در ۱۳ اسفندماه از ظریف گله و انتقاد کرد که وی نیز در پاسخ گفت: انتقاد و سوال شما وارد است . حضور بانوان در وزارت خارجه خوب نیست ولی ما معاوون وزیر خارجه، سخنگوی وزارت خارجه و سفیر زن منصوب کرده ایم.

** انتقادها به عملکرد دستگاه دیپلماسی
منتقدان در سال‌های اخیر و به خصوص از بهار ۹۴ تاکنون همواره به این مساله تاکید داشتند که دولت، قواعد بدیهی همچون «توازن تعهدات»، «همزمانی اجرای تعهدات»، «اخذ تضمین از طرف مقابل» و «پیش‌بینی برگشت‌پذیری امتیازات واگذار شده در صورت نقض عهد» را در برجام رعایت نکرده است.

-مجموعه وزارت امور خارجه که تا پیش از این با ۶ معاون وزیر اداره می شد، در ساختار جدید تنها دو معاونت اقتصادی و سیاسی دارد و دیپلماسی اقتصادی از اهداف اصلی وزارتخانه در ساختار جدید خواهد بود. بعد از این تغییرات تحلیل های متفاوتی در این ارتباط منتشر شد. شاید بتوان گزارش روزنامه وطن امروز با عنوان « ملک ظریف » را یکی از تندترین تحلیل ها و انتقادها نسبت به این تغییرات عنوان کرد، این رسانه مدعی شد تغییرات محمدجواد ظریف در وزارت امور خارجه که طی ۴۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است باعث شده حالا او و عباس عراقچی، یار و همکارش در ماجرای برجام، به عنوان نفرات اول و دوم وزارت امور خارجه شناخته شوند.

-بازگشت پذیری سریع تحریم ها که آمریکایی ها نیز به آن بسیار تکیه می کردند، ابهام در سرانجام تحریم هایی چون سوئیفت، پول نفت و افراد باقی مانده در لیست تحریم و حفظ ساختار تحریم های اقتصادی ثانویه از سوی آمریکا به بهانه های غیرهسته ای؛ مواردی بود که به تناوب از طرف منتقدان مورد اشاره قرار می گرفت.

** رویکرد جدید سیاست خارجی در دولت دوازدهم
- توسعه پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان و تنوع‌ بخشی و تقویت پیوندهای همه‌ جانبه با کشورهای هدف در جهان به‌ویژه کشورهای منطقه، همسایگان و قدرت های نوظهور
 – تنش‌زدایی، بازسازی و اصلاح تعاملات باقدرت‌های مؤثر بین‌المللی در جهت منافع ملی
- عادی‌سازی و بهبود روابط با کشورهای منطقه به ‌ویژه همسایگان
– تقویت روابط با شرکای سنتی در اروپا و آسیا
– حمایت از پیشرفت و توسعه اقتصادی در اجرای سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی
- کمک به توسعه صادرات غیرنفتی، خدمات فنی و مهندسی و جذب سرمایه، فن‌آوری و گردشگر خارجی
– جلب حمایت و سرمایه ایرانیان خارج از کشور
- حفظ برجام و تعمیق و نهادینه‌سازی دستاوردهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی برجام
– جلوگیری از شکل‌گیری مجدد تحریم‌های بین‌المللی و تالش برای حذف و ناکارآمد سازی تحریم‌های باقیمانده آمریکا و اروپا
– جلوگیری از احیای طرح آمریکایی – صهیونیستی امنیتی کردن ایران در نظام بین‌الملل
– تأثیرگذاری سازنده بر روند تحولات جهانی به‌ویژه در حوزه‌های مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی و جلوگیری از اشاعه سلاح‌های کشتارجمعی
– تقویت نقش الهام بخشی ایران از طریق تبیین نگاه مبتنی بر مردم‌سالاری دینی

** دورنمای شرایط روابط خارجی در پایان دولت دوازدهم
در شرایط در حال گذار کنونی، به دلیل تکثر کنشگران و ابزارها، عوامل گوناگون و ناشناخته ای تحولات روابط خارجی را رقم می زنند که بسیاری از آنها در اختیار طراحان و تصمیم گیرندگان هیچ کشور و یا حتی مجموعه کشورها در جامعه جهانی نیست. در بازطراحی ساختار وزارت امور خارجه، ضمن چابک سازی و پاسخگویی به نیازهای جدید از جمله تقویت دیپلماسی اقتصادی ساختارهای مناسبی برای پایش روندها و تحولات و پاسخگویی سریع به رویدادهای غیرقابل پیش بینی منظور شده است. با تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی و با ایجاد انسجام، هماهنگی و هدفمندی لازم در روابط خارجی فعالان اقتصادی، زمینه برای حضور مؤثر و هوشمندانه اقتصاد کشور در زنجیره ارزش جهانی فراهم شده و آثار این توفیق در جذب سرمایه و فن آوری و افزایش صادرات غیرنفتی و خدمات فنی و مهندسی و در نتیجه کمک به تولید و اشتغال مؤثر فراهم خواهد شد.

**تحریم ها و چالش های آینده ظریف
ترامپ رییس جمهوری آمریکا با خروج یک جانبه از برجام ، اقدام به برقراری تحریم ها کنگره علیه ایران کرد. دولت آمریکا به دلیل همراهی نکردن کشورهای متحد و اروپایی در روند تحریم ، اقدام به اضافه کردن نام تعداد دیگری از اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی و خارجی، به فهرست تحریم های یکجانبه و غیرقانونی خود کرد.
در این میان وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اقدام آمریکا را در نقض برجام محکوم کرد. حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران، عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه و نیز کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، از تصمیم قاطع ایران در پاسخگویی به این تحریم ها سخن گفتند.

** ترامپ و مذاکره با ایران
چندی پس از نقض برجام، ترامپ با پیشنهاد مذاکره بدون شرط با ایران مدعی شد حاضر است در هرکجا و هرزمانی که ایرانی‌ها بخواهند بدون هیچ شرطی با مقامات ایران ملاقات کند. پیشنهاد ترامپ برای گفت و گوی بدون شرط با ایران تعجب بسیاری از کشورها و تحلیلگران سیاسی را برانگیخت.
در نخسین واکنش رسمی به پیشنهاد ترامپ برای مذاکره، بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه ایران گفت: «مذاکره شرایط و الزاماتی دارد که تاکنون در گفتار و رفتار آقای ترامپ و همکارانش نشانه‌ای از آن دیده نشده است.
در همین ارتباط آیت الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری، در دیدار هزاران نفر از قشرهای مختلف مردم در بیاناتی در همین ارتباط فرمودند: جمهوری اسلامی هر وقت به آن اقتداری برسد که فشار و هوچی‌گری آمریکا رویش تأثیری نگذارد، می‌تواند با آمریکا مذاکره کند. امروز چنین چیزی نیست.
ظریف نیز در مصاحبه با شبکه قطری الجزیره تاکید کرد : پیشنهاد آمریکا برای مذاکره در سایه تهدیدها صرفا تبلیغاتی است و واشنگتن ابتدا باید تحریم ها را متوقف کند.
وی همچنین گفت: ایران هرگز سیاست های خود را در منطقه با تحریم ها و فشارهای آمریکا تغییر نخواهد داد.
طبق راهبرد تحریمی آمریکا هدف تغییر رفتار و در نهایت به پای میز مذاکره کشاندن ایران است که بنا بر سخنان رهبری که امام(ره) مذاکره با آمریکا را ممنوع کرده بودند، این امر امکان پذیر نیست زیرا در جریان برجام آمریکایی ها نشان دادند که غیر قابل اعتماد هستند.
ایران می‌تواند فرصت‌هایی جهت مقابله با تحریم‌های آمریکا را فراهم آورد و با تعامل با دنیا تحریم های مالی آمریکا را بی اثر کند.

پژوهش**۹۱۱۷**۹۱۳۱

انتهای پیام /*

سیاسی

محمدجواد ظریف

وزارت امور خارجه

دولت دوازدهم